Amanda Ngọc Nguyễn

Người phụ nữ gốc Việt đầu tiên bay vào không gian

Tàu New Shepard mang các thành viên toàn nữ lần đầu tiên bay vào không gian ngày 14.4 vừa qua giống như một màn PR dịch vụ du lịch không gian của tỷ phú Jeff Bezos, sáng lập Amazon và sáng lập Blue Origin được truyền thông Mỹ tô vẽ bằng những từ ngữ mỹ miều. Trong 6 người phụ nữ mà đa phần là “KOL” ở nhiều lĩnh vực khác nhau, Amanda Ngọc Nguyễn, một cô gái gốc Việt, là người ít nổi tiếng nhất tại Mỹ nhưng lại là người được cho là phù hợp nhất bởi cô có nền tảng học thuật liên quan đến vật lý thiên văn và từng thực tập tại NASA năm 18 tuổi với một ước mơ cháy bỏng trở thành phi hành gia. Có người cho rằng Amanda hơi lạc lõng, lẽ ra không nên tham gia chuyến này, nhưng ở góc độ khác, chính nhờ hiệu ứng truyền thông thần thánh xứ Mỹ mà nhiều người, cả Mỹ lẫn Việt Nam mới biết đến câu chuyện của cô. Và câu chuyện ấy xứng đáng được biết đến, bởi cô không chỉ thực hiện giấc mơ của mình, mà còn đấu tranh vì quyền lợi của nhiều cô gái khác.

Cách đây tròn 50 năm, khi tất cả các thứ và ngày của 1975 và 2025 trùng nhau, có lẽ thứ 2 ngày 14.4 là một khoảnh khắc hoảng loạn của bố mẹ cô khi quân Giải phóng đã tiến sát về Sài Gòn, để rồi sau đó họ trở thành thuyền nhân tìm đường sang Mỹ, khởi đầu cho câu chuyện của Amanda và giấc mơ của cô. “Là những thuyền nhân tị nạn, gia đình tôi nhìn lên những vì sao để tìm đường đến tự do” (As boat refugees, my family looked to the stars to guide their way to freedom) và tôi đã nói với mẹ tôi rằng “Mẹ đã băng qua đại dương để con có thể chạm tới bầu trời” (You crossed the ocean so I can touch the sky), Amanda đã viết trên mạng xã hội về chuyến bay vào không gian của mình.

Sinh ra tại California năm 1991 trong một gia đình tị nạn gốc Bạc Liêu, Amanda là kết tinh của khát vọng vượt thoát và niềm tin vào tương lai. Amanda không chỉ thông minh – cô là thủ khoa trung học, học bổng từ các trường đại học hàng đầu – mà còn giàu lòng trắc ẩn. Trước khi tốt nghiệp Harvard, cô đã từng truy tố một kẻ giết người tại Bangladesh, sáng lập trại trẻ mồ côi tại Kenya.

Cô được nhận vào thực tập tại NASA năm 18 tuổi, sau đó làm việc tại Trung tâm vật lý thiên văn Harvard-Smithsonian và Bộ Ngoại giao Mỹ. Cuộc đời tưởng như trải đầy hoa hồng. Nhưng năm 2013, một biến cố khủng khiếp tưởng chừng như giết chết giấc mơ của Amanda khi cô bị cưỡng hiếp sau một bữa tiệc của 1 hội sinh viên tại trường đại học danh tiếng Harvard. Không chỉ đối mặt với tổn thương tâm lý, cô còn bị buộc phải trả gần 5.000 đô la cho các xét nghiệm pháp y, trong khi bằng chứng, bộ dụng cụ khám nghiệm bằng chứng hiếp dâm, có thể bị tiêu hủy trước bất kỳ phiên tòa nào sau sáu tháng – bất chấp luật pháp cho phép nạn nhân 15 năm để khởi kiện.

Không chấp nhận sự phi lý đó, Amanda đứng lên tranh đấu, sáng lập tổ chức RISE, quy tụ những người sống sót từ khắp nơi, vận động không ngừng để thay đổi luật pháp. Chỉ trong ba năm, cô đưa được Đạo luật Quyền của Người sống sót sau tấn công tình dục vào Quốc hội Mỹ – và năm 2016, Tổng thống Barack Obama ký thành luật. Luật này sau đó đã được áp dụng tại nhiều bang và trở thành nền tảng cho các điều luật quốc tế tương lai.

Hành trình ấy đưa Amanda vào danh sách đề cử Nobel Hòa bình năm 2019, vinh danh bởi TIME 100, Forbes, Heinz Award, và hàng loạt giải thưởng uy tín. Nhưng với cô, hành trình chưa kết thúc. Vũ trụ vẫn còn đó – một giấc mơ cô từng gác lại sau biến cố năm 22 tuổi. Để rồi giờ đây, cô là người phụ nữ gốc Việt đầu tiên bay vào không gian. Trong khi các thành viên khác video selfie và những câu cảm thán đầu tiên là “OMG, Amazing, Look at the moon...” trong 4 phút ngắn ngủi lơ lửng không trọng lực, Amanda thốt lên gỏn gọn 4 chữ: “Xin chào Việt Nam” bằng tiếng Việt. Bấy nhiêu đó đủ thấy cô tự hào với nguồn gốc Việt Nam của mình ra sao.

Mỗi khi ai đó gốc Việt thành danh trên đất Mỹ, chúng ta thường có cảm giác tự hào. Xét một cách kỹ lưỡng, ta đang tự hào vì điều gì? Nếu cho là vì gốc Việt mà vẫn thành đạt thì chưa hoàn toàn chính xác. Ngoài cái tên Việt và dòng máu Việt, nhưng người như Amanda không khác gì một người bản xứ, họ sinh ra và lớn lên trong một môi trường Mỹ với những điều kiện đặc thù. Tài năng và sự nỗ lực của Amanda là không thể phủ nhận. Nhưng bên cạnh tài năng chính là một môi trường có thể tạo điều kiện để cá nhân có thể nỗ lực theo đuổi giấc mơ Mỹ. Tất nhiên, môi trường nào cũng có những khiếm khuyết, như trường hợp về luật giữ rape kit khiến Amanda phải tranh đấu, nhưng tựu trung, một đứa con của cha mẹ người Việt nhập cư với hai bàn tay trắng vẫn có cơ hội theo đuổi giấc mơ chạm tới những vì sao khi thật sự nỗ lực bằng tài năng và sự khổ luyện. Trường hợp của Amanda nếu ở một môi trường khác, liệu cô có thể tranh đấu và vượt qua? Rất nhiều vụ án cưỡng hiếp đã trôi vào quên lãng và chưa bao giờ được xét xử xác đáng. Câu chuyện của Amanda tất nhiên là truyền cảm hứng cho những cá nhân, nhưng hy vọng nó cũng truyền cảm hứng cho những hệ thống, cụ thể hơn là những người có khả năng tạo thay đổi trên hệ thống. Con người dù được truyền cảm hứng phấn đấu đến đâu, mà không có một môi trường, một hệ thống đủ điều kiện hỗ trợ thì cũng khó phát triển.

Bố mẹ của Amanda ngày xưa phải băng qua đại dương, để cô có điều kiện được theo đuổi ước mơ. Nhiều người ở Việt Nam ngày nay dù không phải vượt biển, nhưng trong lòng vẫn là những đại dương sâu vời vợi về định kiến. 30/4 là một sự kiện của bánh xe lịch sử, là một ngày mà người Việt khắp nơi trên thế giới sẽ có cảm xúc lẫn lộn. Dù khác biệt nhau thế nào về tư duy, quan điểm, nhưng tất cả đều mang chung một dòng máu Việt, và ai trong chúng ta cũng luôn hướng về quê hương, với khao khát đất nước phát triển phồn vinh. Sẽ không thể hướng đến 1 tương lai tươi sáng cho dân tộc nếu trong lòng người Việt vẫn cuồn cuộn những cơn sóng đại dương của sự bất đồng, chấp niệm vào quá khứ. Những người ở vị trí có thể tạo nên sự thay đổi hệ thống, hãy chung tay tạo nên một môi trường có thể nuôi dưỡng những đứa trẻ như Amanda, với dòng dõi Việt Nam máu đỏ da vàng, hoàn toàn có thể đường hoàng đứng lên và theo đuổi những giấc mơ lớn tầm thế giới. Đôi khi cũng chẳng cần chạm đến những vì sao, chỉ cần những tiếng nói yếu thế có cơ hội được trồi lên mặt đất là đủ.

Để vượt đại dương, chắc chắn luôn cần thuyền trưởng và thuỷ thủ với những cái đầu vì mục tiêu chung. Bởi “We are on the same boat. You hurt me, we sink”. Người Việt nếu chịu gạt bỏ cái tôi cá nhân sang một bên nhiều hơn để chiến đấu vì cái chung, chắc chắn dân tộc này sẽ hùng cường. Ngày kỷ niệm nửa thế kỷ thống nhất đất nước, chắc chắn không chỉ dừng lại ở cái tên và khẩu hiệu, mà còn là sự đồng lòng thật sự về niềm tin và khao khát, để tạo nên một hệ thống, một môi trường, một khu vườn đủ sức ươm mầm cho những hạt giống của tương lai.

Người Mỹ có câu “Bầu trời là giới hạn”, nhưng Amanda còn vượt lên trên cả bầu trời. Cô mất 11 phút để nhắc nhở với thế giới về 2 chữ Việt Nam. Còn chúng ta sẽ mất bao lâu để con cháu sau này khiến bạn bè quốc tế nể phục khi giới thiệu: tôi đến từ Việt Nam?