Quốc Khánh, Độc lập, Tự do và Hạnh phúc

Tản mạn nhân một ngày đặc biệt

Tản mạn nhân một ngày đặc biệt.

2/9 với tôi là một ngày đặc biệt vì đó là sinh nhật của 3 thực thể: con người tôi, đất nước tôi và công việc hiện tại của tôi (kênh youtube Vietsuccess). 2/9/1945 là ngày bác Hồ đọc tuyên ngôn độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa nên sau này 2/9 thường được gọi là Tết Độc Lập ở Việt Nam.

Đây cũng là ngày mà tôi "độc lập" ra ngoài bụng mẹ tôi, còn kênh Youtube tên Vietsuccess ra đời ngay sau mùa dịch 2021, "độc lập" khỏi một dự án kênh youtube cá nhân trước đó.

Người ta thường nói nhiều về hạnh phúc. Hạnh phúc là điều mà ai cũng mong mỏi, là đích đến của cuộc đời. Trên các văn bản chính thức, chúng ta thấy Độc Lập, Tự Do, Hạnh Phúc. Hạnh phúc là chữ sau cùng, và tôi nghĩ, cái gốc, cái nền tảng để đi đến đó chính là độc lập, chữ đầu tiên. Có độc lập mới có tự do, và khi có tự do thật sự, chúng ta sẽ có hạnh phúc thực sự.

Nhân ngày sinh nhật của Việt Nam, thử suy ngẫm về lịch sử của đất nước. Quả thật, độc lập là 2 từ có thể là một thứ ám ảnh của dân tộc ta. Việt Nam là một đất nước luôn trải qua một quá trình phản kháng với các thế lực ngoại bang. Nếu ví dụ so sánh vui vui, Việt nam như 1 đứa trẻ luôn bị bắt nạt trong lớp học bởi các anh lớn. Một điều chắc chắn, lịch sử hàng nhiều thế kỷ luôn phải đấu tranh, phản kháng trước các thế lực sẽ có ảnh hưởng định hình lớn đến những khái niệm gọi là căn tính của dân tộc Việt, một khái niệm mà gần đây được nhắc đến nhiều trên truyền thông và các cuộc hội thảo.

Hôm nay Google để cờ đỏ sao vàng, một dịp đặc biệt để cộng đồng mạng cả thế giới biết về đất nước Việt Nam, biết rằng hôm nay là sinh nhật của Việt Nam. Vậy, trong mắt bạn bè quốc tế, Việt Nam thường được biết đến như thế nào? Sự thật là rất nhiều người vẫn liên kết Việt Nam với hình ảnh của một đất nước có lịch sử gắn với chiến tranh. Dù Việt nam đang ở thời bình, nhưng những dấu ấn của thời bình vẫn còn khiêm tốn so với một chiều dài lịch sử hào hùng kháng chiến. Đây là sự thực. Giáo sư Ngô Như Bình, một người nghiên cứu và giảng dạy môn tiếng Việt cho người nước ngoài hơn 12 năm tại Đại Học Lomonoxop, Nga và Đại Học Harvard, Mỹ chia sẻ với tôi rằng: thời đó dạy tiếng Việt thì bạn bè quốc tế đều học qua những bài học lịch sử chiến tranh. Điều người ta qua tâm đến Việt Nam chính là những cuộc chiến, do đó họ mới tìm hiểu học tiếng Việt, và tôi dạy tiếng Việt cho họ cũng chính là dạy cho họ hiểu về lịch sử. Tiếng Việt đến với chúng bạn quốc tế bằng cách len lỏi trong những bài học về lịch sử kháng chiến. Nên tất nhiên, một phần ghi dấu ấn sâu đậm trong đầu họ, chính là một Việt Nam gắn liền với chiến tranh. Về thì thời bình, ta sẽ dạy họ thông qua điều gì? Đó là câu hỏi mà tôi và Giáo sư Bình đều trăn trở.

Thế giới ngày nay cũng đã biết đến Việt Nam nhiều qua những nhân vật người Việt hoặc gốc Việt thành danh trên trường quốc tế. Điều đó là chưa đủ. Nếu những nhân vật Việt Kiều, người gốc Việt thành danh tầm thế giới thì đó một phần là nhờ vào môi trường họ sinh ra và lớn lên. Chứ không phải là nhờ vào "gốc Việt". Tôi viết điều này hoàn toàn không có ý xem thường năng lực của họ, chỉ là khẳng định vai trò quan trọng của "môi trường", của chất lượng "nền đất" để có thể nuôi dưỡng những hạt giống tốt.

Trong ý nghĩa của bài viết này, với tôi đó là một môi trường nuôi dưỡng sự độc lập. Độc lập không chỉ dừng lại ở bề mặt mang tính vật lý, là không phụ thuộc vào ai, là có một chỗ đứng riêng, một cái tên riêng, một cái nhà riêng, một sở hữu riêng... Độc lập quan trọng nhất là độc lập trong tư duy. Để độc lập trong tư duy thì bắt buộc phải mắc lỗi. Ta có ý kiến độc lập, nghĩa là ta chấp nhận có khả năng bị sai, và được sửa ai. Một môi trường không nuôi dưỡng sự độc lập là một môi trường không khuyến khích sai lầm. Đó là môi trường mà thất bại bị trù dập, việc mắc lỗi bị lên án, chỉ trích nặng nề v.v... Đó là một môi trường không khuyến khích tư duy khác biệt. Mà khi cá nhân đã không thể suy nghĩ độc lập, có tư duy khác biệt, thì cả tập thể sẽ đi ngang hoặc đi lùi với tư duy số đông.

Mạng xã hội của thế kỷ 21 như 1 vũ khí hạng nặng sẽ làm trầm trọng hơn tính độc hại của một môi trường không khuyến khích suy nghĩ độc lập và khác biệt. Những lời công kích, xúc phạm, tấn công nặng nề có thể khiến người khác tổn thương tinh thần nặng nền mỗi khi họ nói lên chính kiến cá nhân. Có thể ý kiến đó là sai, nhưng nếu đó là ý kiến độc lập của họ, không bị phụ thuộc vào số đông thì đó là điều cần được khuyến khích. Chỉ có mắc lỗi và sự sửa lỗi mới khiến con người chúng ta trưởng thành về tư duy. Hoặc cũng có thể nói, chính sự công kích ấy sẽ khiến người ta biết mình sai và sửa sai? Nhưng rất tiếc, không phải ai cũng đủ bản lãnh để đương đầu với những tổn thương tinh thần từ sự công kích của Mạng xã hội.

Theo nghiên cứu của các chuyên gia tâm lý, một người lớn với tuổi thơ tổn thương do bị bắt nạt và luôn trong tình trạng phản kháng thì họ thường có tâm lý bất an, lòng tự tôn kém, có vấn đề về trust, có khả năng thích ứng cao vì tâm lý kẻ chiếu dưới luôn phải tìm cách thoát thân. Ở trên có so sánh vui ví Việt Nam như 1 người lớn như vậy do lịch sử của chúng ta, bây giờ nếu xem những đặc tính của một người lớn kể trên thì thấy nhiều điều đáng phải suy ngẫm, bởi nó khá tương đồng với một vài căn tính của người Việt chúng ta?

Dù muốn dù không, chúng ta phải chấp nhận 1 sự thật, do hoàn cảnh lịch sử thì cho đến giờ Vietnam vẫn luôn mang tâm thế của một kẻ dưới cơ, một underdog theo định nghĩa của người Mỹ. Với tôi, underdog luôn có những lợi thế. Nó đặt chúng ta vào vị thế luôn phải nỗ lực vươn lên và có thể học được những bài học để tránh những vết xe đổ. Thử thách lớn nhất chính là phải suy nghĩ độc lập và tạo được môi trường khuyến khích suy nghĩ độc lập. Nếu mỗi cá nhân được có cơ hội, được sống trong một môi trường khuyến khích suy nghĩ độc lập thì vị thế của tập thể chắc chắn sẽ cải thiện. Sau 79 năm, Việt Nam đã là một nước độc lập. Điều chúng ta cần làm cho thế hệ bây giờ và mai sau, chính là tạo ra một môi trường có thể khuyến khích tư duy độc lập nhiều hơn nữa. Mọi thứ có thể bắt đầu từ những điều rất đơn giản như cách chúng ta đối xử với con cháu trong nhà, cách thầy cô đối xử với học sinh trong trường, cách lãnh đạo doanh nghiệp đối xử với nhân viên. Muốn đi ra thế giới, càng phải đi sâu vào quá khứ để hiểu về bản chất, về lịch sử của dân tộc. Liệu những "tổn thương" trong quá khứ liên quan đến hai chữ độc lập chính là những sang chấn khiến chúng ta gặp khó trong việc kích thích một môi trường khuyến khích tư duy độc lập? Dù thế nào, muốn phát triển thì buộc phải soi chiếu về nguồn cội và hiểu thật rõ những vấn đề thuộc về căn tính dân tộc. Bước đầu tiên trong việc "chữa lành" một tổn thương nào đó chính là chấp nhận.

Chấp nhận chính ta, biết ta mạnh gì yếu gì để có sự phát triển cân bằng giữa Tây và Đông, giữa bên ngoài và bên trong. Mù quáng chạy theo xu thế chung nhưng thiếu sự phù hợp thì mọi sự phát triển chỉ là bề nổi và thiếu bền vững. Một kẻ underdog với tư duy độc lập biết người biết ta sẽ trưởng thành từng bước chậm nhưng vững. Việt nam có rất nhiều thứ phải học của thế giới. Và tôi tin, thế giới cũng có rất nhiều thứ phải học của Việt Nam. Ở kỷ nguyên này, tôi không cho rằng đi sau hay đi trước quan trọng, mà quan trọng nhất là đi bền vững, đi những bước không gây tổn hại cho thế hệ mai sau. Một đất nước độc lập thật sự không chỉ là một đất nước không còn chiến tranh, mà phải là một đất nước biết mình có thế mạnh gì và biết cách chơi với ngoại bang ra sao. Nó sẽ bắt nguồn từ chính những cá nhân có suy nghĩ độc lập, hạn chế rủi ro từ cái bẫy của sự phát triển. Không có độc lập, mọi hạnh phúc chỉ là nhất thời.